گزارش کارآموزی شركت كشت و صنعت گرگان (شهره)
دسته بندي :
فنی و مهندسی »
صنایع
گزارش کارآموزي شركت كشت و صنعت گرگان (شهره) در 77 صفحه ورد قابل ويرايش
تقدير و تشكر
حمد و ستايش، ذات كبرياي غيب منيع لايدركي را شايسته است كه از كوچكترين ذرات تا اعظم اجرام لاتعد و لاتحصي را به قدرت كامله و حكمت بالغه در نهايت اكمال و اتقان، خلعت خلقت پوشانيد و به آدميان نيروي عقل و ادراك عطا فرمود تا «علي قدر مراتبهم»، به فحض در كيفيات و روابط ضروريه منبعث از حقايق اشياء پردازند و به كشف اسرار مكنونه و مكتومه در عالم طبيعت توفيق حاصل نمايد و دل ذره را بكشافند و آفتابها در ميان آن مشاهده كنند و در آسمان منيع آن ذات كبريا سر تعظيم فرود آرند و «بما عرفناك حق معرفتك» ناطق شوند. حال كه به فضل و عنايات و توفيقات الهي، اين قدرت به من ارزاني داشته شد كه با انديشه خويش قدمي هرچند كوچك در علمآموزي و آشنايي با دنياي اسرارآميز طبيعت بردارم و اين گزارش را به سرانجام رسانم، بر خود وظيفه ميدانم كه با الهام از مكتب حياتبخش اسلام كه: «من لم يشكر المخلوق، لم يشكر الخالق»، بدينوسيله از عزيزان و سروراني كه صادقانه و بدون چشمداشت در انجام اين گزارش كار مرا ياري نموده و از راهنماييهاي صميمانهشان دريغ ننمودهاند، تقدير و تشكر نمايم.
از پدر و مادر گراميام كه با توجه به مشكلات تحصيل، همكاري صميمانه خود را در زندگي ابراز داشتند و پشتيبان و ياور بنده بودهاند، نهايت سپاسگذاري را دارم.
در پايان از تمامي كساني كه به هر طريقي در انجام اين تحقيق مرا ياري نموده و از هيچ كمكي دريغ ننمودهاند، ولي در اينجا نامي از آنها برده نشده است، ضمن پوزش خالصانه، صميمانه تقدير و تشكر ميگردد.
فهرست مطالب
1-1 مقدمه و تاريخچه كنسروسازي.. 1
1-2 معرفي كشت و صنعت گرگان.. 10
1-3 محصولات توليدي شركت... 11
1-4 اصول و مراحل مختلف خط توليد محصولات كنسروي.. 13
1-4-1 انتخاب مواد اوليه. 13
1-4-1-1 ميوه و سبزي.. 13
1-4-1-2 مواد اوليهي نيمه آماده. 13
1-4-2 درجهبندي مواد اوليه. 16
1-4-3 تميز كردن مواد اوليه. 17
1-4-4 آماده كردن مادهي اوليه. 17
1-4-4-1 جدا كردن پوست ميوه. 18
1-4-4-2 دمگيري و جدا كردن هسته. 19
1-4-4-3 قطعه قطعه كردن.. 19
1-4-4-4 استفاده از خلاء براي خارج كردن اكسيژن، هوا و گازها (آبدهي در خلاء). 19
1-4-5 بلانچينگ.... 20
1-4-6 فرمولاسيون.. 22
1-4-7 پر كردن در قوطي.. 23
1-4-8 خارج كردن اكسيژن و گازها 24
1-4-8-1 خارج كردن هوا با استفاده از دما 25
1-4-8-2 خارج كردن هوا با استفاده از روشهاي مكانيكي.. 25
1-4-8-3 خارج كردن هوا با استفاده از تزريق... 25
1-4-9 درببندي قوطيهاي كنسرو. 25
1-4-10 فرآيند دمايي كنسروها 26
1-4-10-1 پخت محصول.. 26
1-4-10-2 دما دادن به منظور استريليزاسيون محصول.. 27
1-4-10-3 دستگاهها و روشهاي دما دادن كنسروها 27
1-4-11 سرد كردن قوطيهاي كنسرو. 28
1-4-12 كدگذاري و برچسبزني قوطيهاي كنسرو. 28
1-4-13 كارتنگذاري و نگهداري قوطيها 29
1-4-14 ميكروبيولوژي كنسروها 30
1-5 خط توليد ذرت شيرين كارخانهي شهره. 30
1-5-1 ذرت فريز شده. 33
1-5-2 كنسرو ذرت شيرين.. 34
1-5-3 مخزن آب نمكزني.. 36
1-5-4 كوكر كولر. 37
1-6 خط توليد خوراك بادمجان كارخانهي شهره. 38
1-7-1 فلوچارت توليد كنسرو لوبياچيتي با سس.... 40
1-7-2 فلوچارت توليد فرآوردههاي گوجهفرنگي.. 41
1-8 تاسيسات و تجهيزات كارخانه. 42
1-8-1 سردخانه و انجماد. 42
1-8-1-1 تجهيزات توليد و توزيع سرما 43
1-8-1-2 ساختمان سردخانه. 44
1-8-2 ديگ بخار. 46
1-8-3 انبارهاي كارخانه. 49
1-8-4 تصفيهي فاضلاب (تصفيهي آب صنعتي). 51
1-9 بخش كنترل كيفي محصول و آزمونهاي آن.. 53
1-9-1 آب كارخانه. 53
1-9-1-1 آزمونهاي آب كارخانهي شهره. 54
1-9-2 آزمونهاي فيزيكي ـ شيميايي كارخانهي شهره. 58
1-9-3 آزمونهاي ميكروبي كارخانهي شهره. 63
1-10 نتيجهگيري.. 65
1-11 پلان كارخانه شهره. 66
1-12 جداول.. 67
1-13 اشكال.. 69
فهرست جداول
جدول 1: برخي از روشهاي نگهداي غذا....................................................................................................... 59
جدول 2: تخمين آب مورد احتياج براي فرآيند كنسرو ميوه و سبزيها.............................................. 59
جدول 3: بخار آب مصرفي واحدهاي مختلف در كارخانه......................................................................... 59
جدول 4: زمان و دما براي نابود كردن كلستريديوم بوتولينوم در غذاهاي كم اسيد........................... 60
جدول 5: درصد پري قوطي خوراك بادمجان (متوسط)............................................................................. 60
فهرست اشكال
شكل 1: دستگاه آنزيمبر بلانچر ...................................................................................... 61
شكل 2: پركن محلول خودكار (فيلر).............................................................................. 61
شكل 3: اتوكلاو مداوم FMC براي استريل كردن قوطيها............................................ 62
شكل 4: دستگاه اگزاستينگ با آب داغ.......................................................................... 62
-1 مقدمه و تاريخچه كنسروسازي
كلمه كنسروسازي از لغت يوناني conservar به معني حفظ كردن مشتق شده است. به طور كلي، كنسروكردن در صنايع غذايي عبارت است از ايجاد شرايطي كه بتوان تحت آن شرايط محصول موردنظر را براي مدتهاي طولاني حفظ نمود. كنسرواسيون غذا با استفاده از گرما، تاريخچه نسبتاً كوتاهي دارد. در اواخر قرن 18، هنگام لشگركشي ناپلئون به روسيه، تعداد زيادي از سربازان فرانسه به علت مسموميتهاي غذايي تلف شدند و دولت فرانسه براي رساندن غذاي سالم به لشگريانش، يك جايزهي 12000 فرانكي براي كشف روش كنسرواسيون غذا تعيين كرد. قنادي فرانسوي پس از سالها زحمت، موفق شد غذا را با جوشاندن در ظرف و لحيم كردن درب آن در همان دماي معين براي مدتي حفظ كند و جايزه مزبور را ببرد. اين عمل به نام «appertization» ناميده شد كه اساس كنسرواسيون غذا را تشكيل ميدهد.
نيكلاس آپرت نتوانست علت فاسد شدن غذا را با اين روش توضيح دهد، ولي در ادامه با كشف ميكروب توسط پاستور در سال 1864 لويي پاستور بيان داشت كه عامل فساد در مواد غذايي كنسري، ميكروب است. شيشه و قوطي حلبي در اوايل قرن نوزدهم (1810) توسط صنعتگري انگليسي به ثبت رسيد. در سال 1823، قوطي حلبي با سوراخي در بالاي آن به نام canister ناميده شد و به بازار آمد. نام انگليسي can و روش كنسرواسيون غذا با استفاده از گرما در قوطي حلبي و يا شيشه به نام canning از آن مشتق شده است.
و در ادامه صنعت كنسروسازي با تلاشهاي افراد زيادي همچون شريور تكامل و توسعه يافت. امروزه كه فقط 150 سال از توليد غذاهاي قوطي شده ميگذرد، اين صنعت به جايي رسيده كه توانسته است هزاران نوع غذايي ساده و پخته آماده در اختيار مصرف كنندگان بگذارد. در كشور عزيزمان ايران، اولين كارخانه كنسروسازي در سال 1316 براي توليد كنسرو ماهي در بندرعباس تاسيس شد و در حال حاضر تعداد كارخانههاي كنسروسازي كشور متجاوز از 150 واحد است كه در نقاط مختلف كشور و بويژه قطبهاي توليد مواد اوليه مربوطه، مستقر ميباشند.
1-2 معرفي كشت و صنعت گرگان
شركت كشت و صنعت گرگان در تاريخ 21/12/1352 تاسيس و تحت شمارهي 34 در ادارهي ثبت استان گلستان به ثبت رسيده است و در تاريخ 7/12/1355 پروانهي بهرهبرداري آن به شمارهي 395/45 با تاييد وزارت صنايع وقت تحت عنوان كشت و صنعت صادر گرديده است. مركز اصلي آن در گرگان و فعاليت اصلي آن بر اساس مادهي 3 اساسنامه، عبارت است از انجام كليهي عمليات مربوط به كشت و صنعت و انجام هرگونه فعاليتهاي مربوط به توليد، تبديل، عرضه و فروش محصولات اصلي و فرعي و همچنين بهرهبرداري از سردخانه به ظرفيت سه هزار تن است.
لازم به ذكر است در گذشتهاي نه چندان دور، محصولات اين شركت با نام يك و يك توليد ميشد، ولي در حال حاضر تمام محصولات اين شركت با نام شهره توليد و به بازار عرضه ميگردد.
1-3 محصولات توليدي شركت
اين شركت بالغ بر 30 نوع محصول توليد ميكند كه عبارتند از:
رب گوجهفرنگي حلب 17 كيلويي؛
رب گوجهفرنگي حلب 5 كيلويي؛
رب گوجهفرنگي حلب 1 كيلويي؛
رب گوجهفرنگي حلب 5/0 كيلويي؛
رب گوجهفرنگي 70 گرمي؛
رب گوجهفرنگي شيشهاي 750 گرمي؛
خيارشور حلب 17 كيلويي؛
خيارشور حلب 5 كيلويي
خيارشور قوطي 1 كيلويي درجهي يك؛
10. خيارشور شيشهاي 750 گرمي ريز درجهي يك، G1؛
11. خيارشور شيشهاي 750 گرمي متوسط درجهي دو، G1؛
12. زيتون شور شيشهاي 750 گرمي درشت؛
13. زيتون شور شيشهاي 750 گرمي متوسط؛
14. زيتون شور شيشهاي 350 گرمي متوسط؛
15. ترشي سير شيشهاي 750 گرمي؛
16. ترشي سير شيشهاي 350 گرمي؛
17. ترشي ليتهي بادنجان شيشهاي 750 گرمي؛
18. ترشي ليتهي مخلوط شيشهاي 750 گرمي؛
19. ترشي حبهي مخلوط شيشهي 750 گرمي؛
20. كنسرو خوراك بادنجان 500 گرمي؛
21. كنسرو خوراك بادنجام 300 گرمي؛
22. خوراك لوبيا سبز؛
23. كنسرو لوبيا سبز؛
24. كنسرو نخودفرنگي؛
25. كنسرو لوبياچيتي؛
26. كنسرو باقلا سبز؛
27. كنسرو ذرت شيرين؛
28. كنسرو مخلوط سبزيجات؛
29. كنسرو خوراك كدو؛
30. كمپوت گلابي؛
31. كمپوت گيلاس؛
32. مرباي توتفرنگي؛
33. مارمالاد توتفرنگي؛
34. مرباي هويج؛
35. كنسرو لوبياچيتي با قارچ؛
36. ترشي كدو شيشهاي 750 گرمي؛
37. كنسرو اسفناج 500 گرمي.
1-4 اصول و مراحل مختلف خط توليد محصولات كنسروي
1-4-1 انتخاب مواد اوليه
1-4-1-1 ميوه و سبزي
براي انتخاب مواد اوليهي كنسروها استانداردهاي مشخصي وجود دارد كه شامل ويژگيهاي مختلفي مانند وضعيت ظاهري، شكل، اندازه، ابعاد، رنگ، حالت فيزيكي، بافت ، يكنواختي محصول، شمارش و نوع ميكروارگانيسمهاي موجود در آنها، نحوه و ظروف بستهبندي ميباشند كه مجموعهي آنها را specifications مينامند.
specifications يا به اصطلاح ويژگيهاي تعيين شده توسط هر كارخانهي كنسروسازي، خاص همان واحد بوده و تهيه و اجراي آنها كار سادهاي نيست. در صورت انتخاب مادهي اوليه، مهمترين اصل، توجه به انتخاب گونهي محصول است، زيرا گونههاي مختلف طي مراحل مختلف كنسروسازي داراي رفتارهاي گوناگون هستند و در نتيجه فرآوردههاي با كيفيتهاي مختلف از آنها بدست ميآيد.
1-4-1-2 مواد اوليهي نيمه آماده
الف) نشاسته:
انواع نشاسته از منابع اوليهي مختلف و با ويژگيهاي متفاوت در كنسروسازي مورد استفاده قرار ميگيرند. نشاسته براي حفظ قوام مواد غذايي و ثبات آنها در طي فرآيند دمايي در دماي بالا موثر است. همچنين در بهبود كيفيت بافت ميوهها و سبزيها نقش مهمي دارند. از نشاسته گاهي براي حفظ طعم و مزهي محصول نيز استفاده ميگردد.
ب) شكر:
از شكر براي فرمولاسيون قسمت مايع قوطيهاي كمپوت و براي تغيير طعم و مزهي آنها استفاده ميگردد. به علاوه شكر موجب تشديد اثر مواد موثر در طعم و بو در محصول ميگردد. گاهي وجود شكر در فرمول موجب بهبود رنگ و تردي محصول ميشود. در مورد كنسروسازيها نيز شكر موجب طعم و مزهي محصول ميگردد، اما در مورد فرآوردههاي گوجهفرنگي استفاده از شكر مناسب نيست، زيرا در مزهي ترش و مطبوع محصول اثر منفي دارد و رشد ميكروارگانيسمها را در طي مراحل بعدي نگهداري تشديد ميكند.
ج) كلرور سديم (نمك طعام)
از نمك به عنوان چاشني در اغلب سبزيها به منظور افزايش پذيرش آنها توسط مصرف كننده استفاده ميشود. بايد توجه داشت كه سه طعم اصلي شوري، ترشي و شيريني، اثرات مختلفي روي يكديگر دارند. نمك موجب كاهش ترشي اسيدها و افزايش شيريني قندها ميگردد و بنابراين، ميتوان از آن در فرمولاسيون محصول موردنظر براي تغييرات و بهبود طعم بهرهگيري نمود.
از نمك در فرمولاسيون انواع آب نمك (brine) مورد مصرف در كنسرو هم استفاده ميگردد كه كاربرد آنها به عنوان قسمت مايع قوطيهاي كنسروسازيها و پارهاي از فرآوردههاي گوشتي ضروري است.
د) اسيدهاي آلي
اسيدهاي آلي طبيعي مانند تارتاريك، ماليك، سيتريك، آبليموي تازه و اسيدهاي حاصل از تخمير، مانند اسيد لاكتيك، اسيد استيك و اسيدهاي معدني مانند اسيد فسفريك و ارتوفسفريك، به اشكال مختلف در كنسروسازي كاربرد دارند.
1-4-14 ميكروبيولوژي كنسروها
آلودگي و فساد در قوطي كنسرو در اثر دو عامل مهم ممك است اتفاق بيافتد: يكي در اثر عدم كفايت فرآيند دمايي كه در اين حالت فرم فعال يا اسپورميكروارگانيسمهاي زندهي مانده در قوطي فعاليت كرده و موجب فساد ميشوند و ديگري آلودگياي كه بيشتر در اثر آلودگي آب ويژهي سرد كردن قوطي يا نشتي شدن قوطيها در اثر زنگزدگي يا عوامل مكانيكي و غيره ممكن است اتفاق بيافتد.
1-5 خط توليد ذرت شيرين كارخانهي شهره
از ذرت دو نوع محصول به دست ميآيد:
1. ذرت فريز شده 2. كنسرو ذرت شيرين
براي هر دو محصول، نصف مسير مشابه ميباشد، بدين ترتيب كه ابتدا درصد افت ذرتهايي كه توسط كشاورز وارد كارخانه ميشوند، بايد توسط كارشناس مربوطه مشخص شود. درصد افت ذرت عبارت است از: خشكي، نارس بودن، ريزي و آفتزدگي. براي محاسبهي درصد افت ذرت، وزن يا تعداد مشخصي از ذرت را جدا كرده، نسبت وزن ذرتهاي آسيبديده به كل وزن يا نسبت تعداد ذرتهاي آسيب ديده به تعداد كل را محاسبه نموده، درصد افت محصول را بدست ميآورند.
پس از پذيرش محصول توسط كارشناس، در بسياري مواقع، ذرت تا زمان فرآوري در سردخانه در دماي 15-10 درجه سانتيگراد نگهداري ميشود. سپس وارد خط توليد شده كه به ترتيب مراحل زير بر روي ذرت جهت توليد محصول انجام ميگيرد:
بلالها بر روي نوار نقاله ريخته شده كه در حين بالا رفتن و عبور از تونل، بخار به آنها دميده ميشود تا كرم و حشرات موجود در ذرت از بين بروند. سپس سر و دم ذرت در يك دستگاه به فاصلهي 5-1 سانتيمتر زده ميشود. پس از آن ذرت بدون دم به دستگاهي به نام پوستگيري وارد ميشود كه در آن توسط چرخش غلتكهاي دوگانهاي كه برخلاف جهت يكديگر حركت ميكنند، به روش سايشي پوستهاي ذرت جدا ميشوند.
سپس توسط كارگران، قسمتهاي خراب و سياه ذرت به همراه ساقه، توسط چاقو بريده ميشود كه در اين قسمت ضمن عبور بلالها از روي نوار نقاله، جداسازي بلالهاي خراب و نارس و بلالهاي ريز هم صورت ميگيرد. در اين مرحله، گاهي اوقات در صورت لزوم ذرت بدون دم و ساقه را كه ممكن است آفت داشته باشد، در داخل ظرف بزرگي پر از آب نمك مياندازند تا آفتها و كرمها از آن جدا گردند. سپس ذرت بدون دم و ساقه و پوست وارد قسمت دانكن ميشود كه ذرت را از قسمت جلويي آن وارد ريلي كرده كه داراي غلطك ميباشد و توسط چرخش تيغههاي دستگاه، ذرت از غلاف جدا شده، به صورت دانه دانه درميآيد كه اگر اندازهي ذرت خيلي كوچك باشد، دانهها خوب جدا نميشوند.
پس از آن مخزن سيار حاوي ذرت دان شده توسط ليفتراك دستي به قسمت بوجاري منتقل ميشود كه در آنجا دانهها توسط نوار بالابر وارد دستگاه air cleaner ميشود. طرز كار اين دستگاه به اين صورت است كه ابتدا ذرتها بر روي تكان دهنده اوليه ريخته شده و ذرات چسبيده از هم جدا ميشوند. سپس دانههاي ذرت از يك فن جدا كنند عبور كرده كه ضمن عبور از فن، اجسام سبك و ساقه و پوست ذرت توسط جريان هوا جدا ميشوند و در ادامه دانههاي ذرت بر روي تكاندهندهاي ثانويه (الك)، ريخته شده كه در اين قسمت چوب و ذراتي كه از منافذ الك درشتتر هستند، جدا شده و اينها جزو ضايعات بوده و به مصرف خوراك دام ميرسد.
در ادامه دانههاي ذرت يك سورتينگ اوليه ميشوند و سپس توسط يك پمپ به نام هيدروپمپ بوسيلهي جريان آب و از طريق لولههاي مربوطه، ذرت و آب با فشار وارد دستگاه شستشو ميشوند. شايان ذكر است كه بعد از هيدروپمپ، يك شير وجود دارد كه چون سنگهاي بزرگ، سنگين ميباشند و نميتوانند بالا بروند، در داخل آن ميمانند و در نيم ساعت يكبار دستگاه هيدروپمپ را خاموش كرده و سنگها را خارج ميكنند. دستگاه شستشو شامل غلافگير، سنگگير و لپهگير ميباشد، بدين صورت كه غلافگير از دو استوانهي تودرتو تشكيل شده كه ميچرخند. استوانهي داخلي داراي سوراخهاي بزرگي ميباشد كه ذرات بزرگتر از دانه ذرت، غلظت ذرت توسط آن جدا شده و دانه ذرت از آن عبور ميكند و وارد استوانهي خارجي ميگردند كه به صورت طولي و كوچكتر است كه از اين استوانه ذرتها عبور نميكنند، بلكه سنگها و غلافها به همراه آب اضافي به مخزن پاييني وارد ميشوند و آب اضافي مجدداً به لولهي هيدروپمپ برگشت ميكند. بعد از غلافگير، دانه ذرت وارد سنگگير ميشود كه از يك مخزن حوض مانند تشكيل شده است كه در آن در اثر اختلاف در جرم حجمي و سرعت جريان آب، سنگها از ذرتها جدا ميشوند.
به اين ترتيب كه سنگها كه جرم حجمي بالايي دارند، پايين رفته و پوستههاي سبك در بالاي آب جمع ميشوند و ذرت از طريق لولهاي به سمت لپهگير ميرود. در لپهگير، لپهها از يك استوانه عبور ميكنند و شستشوي نهايي دانه ذرت صورت ميگيرد. سپس ذرت تميز و شسته شده، وارد air cleaner ميشوند كه در آن، جريان هوا بر روي صفحهاي كه ذرتها روي آن قرار گرفتهاند، دميده ميشود و ذراتي كه سبك ميباشد، خارج شده و سپس ذرت وارد دستگاه بلانچر ميشود. از اهداف بلانچينگ، ميتوان به غيرفعال كردن آنزيمها و تثبيت رنگ بافت و خروج هواي ميان بافتي و پخت اوليه اشاره كرد.
قابل ذكر است كه بلانچر از يك استوانه كه در داخل آن يك هليكس كه ميچرخد و ذرتها با آن ميچرخند و تا وسط آن آب وجود دارد، تشكيل شده است كه مدت زمان و دماي آن بسته به نوع بافت ماده تنظيم ميشود (معمولاً براي ذرت بين 95-80 درجهي سانتيگراد و مدت زمان 15-8 دقيقه ميباشد). بعد از خروج ذرت از بلينچر، آب سرد به منظور ايجاد شوك حرارتي و كامل شدن فرآيند آنزيمبري بر روي دانه ريخته ميشود. پس از بلانچر sorting وجود دارد كه بوسيلهي نيروي انساني، آشغالها و احياناً كرمها جدا ميشوند. پس از سورتينگ ذرت، ميتوان 2 نوع محصول توليد كرد كه به شرح زير ميباشد:
1-5-1 ذرت فريز شده
دانه ذرت پس از sorting وارد هيدروكولر شده كه در آنجا دماي دانه و ذرت پايين آورده ميشود. هيدروكولر داراي شيرهاي آب سرد ميباشد كه آب بر روي ذرت ريخته و ذرت را سرد ميكند كه اين عمل براي تسهيل و تسريع فريز كردن صورت ميگيرد. پس از هيدروكولر، ذرت وارد تونل انجماد IQF ميشود كه ذرتها را به صورت سريع و دانه به دانه منجمد ميكند.
در تونل انجماد، ذرتها به دماي 30- درجهي سانتيگراد رسيده و منجمد ميشوند. سپس در كيسههاي پلاستيكي (معمولاً به صورت 20 كيلويي) بستهبندي ميشوند و سريعاً به سردخانه انتقال داده ميشوند و در دماي 18- درجهي سانتيگراد نگهداري ميشوند و با حفظ چرخهي سرما به صورت فريز به بازار عرضه ميگردند.