مقاله بهداشت روان در جمهوري اسلامي ايران

دسته بندي : علوم انسانی » روانشناسی و علوم تربیتی
مقاله بهداشت روان در جمهوري اسلامي ايران در 16 صفحه ورد قابل ويرايش

بهداشت روان در جمهوري اسلامي ايران

دستاوردها و نيازها

واژه هاي كليدي

بهداشت روان، تاريخچه، بلاياي طبيعي

مقدمه

جمهوري اسلامي ايران كشوري پهناور با مساحت بيش از 1648000 كيلومتر مربع است و شامل 28 استان، 282 بخش، 724 قريه، و بيش از 2260 روستا است. جمعيت بيش از 60 ميليون نفر تخمين زده مي‌شود با 4/50 درصد زير سن 19 سال و 4/4 درصد بالاي 65 سال. ميزان رشد جمعيت 41/1 درصد مي باشد. روند شهرنشيني رو به افزايش است تو 4/60 درصد جمعيت در مناطق شهري و 6/39 درصد در مناطق روستايي سكونت دارند. شهرهاي بزرگ گسترش مي يابند و تنها در تهران (پايتخت) ، بيش از 11 ميليون نفر زندگي مي‌كنند. زبان رسمي كشور فارسي است و 6/99 درصد از جمعيت مسلمان هستند. شاخص هاي بهداشت عمومي در كشور بهبود يافته است و نيل به اين دستاوردها مديون سيستم مراقبت بهداشتي اوليه (PHC) مي باشد. گسترش شبكه بهداشتي توسط نيروهاي محلي به دور افتاده ترين نقاط كشور ميسر شده و تغييرات عميقي در برقراري و تداوم بهداشت جامعه بدنبال داشته است. مراقبت هاي بهداشتي نيز به دليل افزايش منابع انساني و توزيع مناسب آن بهبود يافته است. تعداد پزشكان در مقايسه با 47373 پزشك در سال 1369 به 90000 رسيده و تعداد تخت هاي بيمارستاني از 55368 تخت در سال 1358 به 96148 تخت در سال 1376 افزايش يافته است. خدمات سرپايي نيز در 65 كلينيك دولتي و 328 كلينيك خصوصي ارائه مي‌شود.

در حال حاضر 735 روانپزشك مشغول به كار هستند و سالانه حدود 50 روانپزشك جديد فارغ التحصيل مي‌شوند. 3/1 تخت روانپزشكي براي هر 10000 نفر وجود دارد كه از متوسط منطقه اي (8/0 براي 10000 نفر) بالاتر و از آمار 6/3 در آمريكا و 3/9 در اروپا بسيار پايين تر است. 25 دكتراي روانشناسي باليني، بيش از 389 كارشناس ارشد روانشناسي باليني و 5000 كارشناس روانشناسي نيز، وجود دارند.

تاريخچه خدمات بهداشت روان

براي خدمات بهداشت روان در ايران، مي توان چهار دوره قايل شد. دوره اول كه تا سال هاي 1320 ادامه يافت و دارالمجانين ها با شرايط بسيار نامناسب در تهران، همدان شيراز و اصفهان وجود داشتند. دوره دوم از سال هاي 1320 يعني هنگاميكه دانشكده پزشكي در كشور تأسيس، و روانپزشكي به عنوان شاخه اي از طب مدرن منظور شد، آغاز گرديد. تأسيس بيمارستان هاي دانشگاهي جديد و تدريجا ايجاد و رشد دپارتمان ها و بيمارستان هاي روانپزشكي و آموزش دستياري روانپزشكي در سالهاي 1340، حداقل در شهرهاي بزرگ، منجر به بهبود مراقبت هاي ارائه شده براي بيماران روانپزشكي شد.

در سومين دوره كه سال هاي 1350 را شامل مي شد، تلاش هايي در جهت دستيابي به مراقبت هاي بهداشت روان جامع، توسط انجمني براي توانبخشي معلولين و خدمات بهداشت روان جامعه صورت گرفت. اين امر توسط اولين معاونت وزارت بهداشت و تأمين اجتماعي انجام شد. وزارت متبوع اقدام به يك سري پژوهش هاي همه گيرشناسي و تأسيس تعدادي بيمارستان و مراكز روانپزشكي جديد در نقاط مختلف كشور نمود و آغاز به آموزش سطح بندي شده در روانپزشكي و روانپرستاري كرد. اين برنامه هاي آموزشي و تحقيقاتي، پس از انقلاب اسلامي ايران در سال 1357، در انستيتو روانپزشكي تهران ادغام شد. چهارمين دوره از مهر ماه 1365، هنگاميكه برنامه ملي بهداشت روان (NPMH) توسط يك تيم چند رشته اي (MULTIDISCIPLINARY) از متخصصين طرح و توسط دولت پذيرفته شد، آغاز گرديد. استراتژي اصلي، ادغام فعاليت هاي جديد در يك سيستم مراقبت هاي بهداشتي اوليه كارآمد بود.

ادغام بهداشت روان در سيستم مراقبت هاي بهداشتي اوليه

از سال 1367 تا 1369 يك پيش مطالعه (Pilot study) موفق در شهركرد و شهررضا در مركز جمهوري اسلامي ايران انجام شد كه نشانگر افزايش قابل ملاحظه دانش بهداشتكارها و بهبود مهارت هاي بيماريابي در مقايسه با مناطق شاهد بود متعاقب آن، حركت هايي در كشور صورت گرفت كه منجر به گسترش سريعتر برنامه شد. برخي عوامل كه منجر به اين تسريع شدند، عبارت بودند از :

§ ايجاد واحد سلامت روان در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي

§ اعلام بهداشت روان به عنوان نهمين جزء مراقبت بهداشتي اوليه

§ تشكيل كميته مشورتي بهداشت روان كشوري كه اعضاي آن هيئت علمي دانشكده هاي پزشكي بودند.

§ تهيه آيين نامه هاي آموزشي براي تمام سطوح ارائه بهداشت (1367)

§ بازنگري ها و كارگاه ها درباره برنامه كشوري (1370) و متدولوژي تحقيقات بهداشت روان (1372)

§ بزرگداشت سالانه هفته بهداشت روان در مهر ماه از سال 1364

§ ارتقاء آگاهي ساير كاركنان بهداشت از طريق كارگاه ها، سمينارها و كنفرانس‌ها

§ ارتقاء‌ آگاهي عمومي در مورد بهداشت روان از طريق رسانه ها.

دستاوردها

توسعه دوازده ساله طرح ادغام بهداشت روان در مراقبت هاي بهداشتي اوليه منجر به بهبود بسيار زياد در استقرار سرويس هاي بهداشت روان شده است. تعداد مراكز بهداشتي بخش ها كه در آن طرح ادغام انجام شده در سال 1380 به 234 مركز افزايش يافت (84% از مراكز در دسترس). تعداد مراكز بهداشتي شهري و روستايي كه در آن طرح ادغام بهداشت روان در PHC انجام شد، به 2417 مركز (54 درصد از مراكز موجود) رسيد. تعداد خانه هاي بهداشت كه در آن بهداشت روان در سيستم PHC ادغام شد، به 10000 افزايش يافت (70 درصد خانه هاي بهداشت موجود). علاوه بر اين تعداد افراد در نواحي روستايي كه توسط اين طرح پوشش داده شدند به 15626729 نفر (63 درصد) و در مناطق شهري به 4568301 نفر (8/10) و در مجموعن به 20195130 نفر (1/30 درصد) بالغ شده است.

بهداشت روان در كودكان و نوجوانان

در دو دهه اخير، تغيير زيادي در توزيع سني جمعيت بسوي سنين كمتر پيش آمده است. بالطبع برنامه هاي بهداشت روان نيز نياز به تغيير جهت مناسب دارد. در اين زمينه چندين طرح داراي همپوشي انجام شده است. بعنوان مثال، برنامه هاي بهداشت روان مدارس آغاز شده اند. در دماوند، شهري با 250000 نفر جمعيت در 100 كيلومتري شمال تهران، يك پيش طرح در سال 1376 آغاز شد كه هم دانش آموزان و هم والدين را در بر مي گرفت. مداخله به نحو بارزي دانش و نگرش دانش آموزان و والدين آنها را نسبت به بهداشت روان بهبود بخشيد، اعتماد به نفس دانش آموزان افزايش يافت و مشكلات آنها با والدين و آموزگاران كمتر شد، ترس از امتحان تخفيف يافت و تنبيه جسمي دانش آموزان و مدرسه گريزي خاتمه يافت و آزار جنسي وسيگار كشيدن كاهش يافت. اين مطالعه يك مثال درمعيار كوچك است كه نشان مي دهد چگونه مداخله در مدرسه مي تواند كمك كننده باشد. يك برنامه بهداشت مدارس جامع در دست تهيه و اقدام مي باشد.

با توجه به آزار كودكان، بهداشت روان يك برنامه براساس پيشگيري از آزار كودكان و خشونت عليه زنان بامشاركت يونيسف و WHO آغاز كرد. سه پروژه تحقيقاتي براي تعيين وسعت مشكل بعنوان بخشي از روند ارزيابي نيازها، انجام پذيرفت. مجموعه متون آموزشي براي پزشكان عمومي و بهداشتكارها، براي جلوگيري از آزار كودكان تهيه شد و چهار كارگاه آموزشي با موضوع حقوق كودكان در چهار استان برگزار شد. در زمينه آزار كودكان و جنبه هاي مختلف آن، اعم از جسمي، جنسي و احساسي كماكان بايد بيشتر كاركرد و قسمت اصلي فعاليت بايد در ساختار برنامه بهداشت مدارس گنجانده شود.

سوء مصرف مواد

بدليل عادت مصرف ترياك كه از ديرباز در ايران وجود داشته است، هميشه فشار زيادي از طرف سياست گذاران براي راهكارهاي كاهش عرضه مطرح بوده است. در سال هاي 1360، فعاليت هاي كاهش تقاضا به نفع كاهش عرضه ناديده گرفته شد. كليه فعاليت هاي جاري در زمينه كاهش تقاضا، از سال هاي 1370 شروع شده است. سابقا از ديدگاه مصرف كنندگان مواد بود. هنگاميكه مشخص شد چنين راه كاري مؤثر نيست، اولين برنامه ملي در زمينه كاهش تقاضا در سال 1373، آغاز بكار كرد. در همين سال، اولين درمانگاه سرپايي در يك مركز بهداشت دولتي شروع به كار كرد. همزمان يك گروه خوديار معتادان گمنام (Narcotics Anonymous) با تعداد كمي عضو آغاز به كار كرد. كه در حال حاضر بيش از 10000 عضو دارد.

همچنين قريب به 130 درمانگاه سرپايي و 300 تخت براي درمان معتادين در مراكز بهداشت دولتي در دسترس است. در همان زمان بسياري از بازآموزي ها و كارگاه هاي آموزشي براي پزشكان، پرستاران و مددكاران اجتماعي براساس اهداف كاهش تقاضا برگزار شد. اين همه ، در كنار تسهيل قوانين كه توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزشي پزشكي انجام شد، منجر به درگير شدن صدها پزشك در درمان مصرف كنندگان مواد شد. تخمين زده مي‌شود كه تنها در مراكز دولتي، سالانه حدود 60000 مصرف كننده مواد پذيرفته مي‌شوند.

بر اساس اطلاعات جاري در زمينه مصرف مواد در كشور، تخمين زده مي‌شود كه 5/1 ميليون فرد وابسته به مواد وجود دارند. ترياك شايعترين ماده مصرفي با 37 درصد مي باشد و پس از آن حشيش و هروئين به ترتيب با 21 و 19 درصد قرار دارند. ميانگين سني مصرف كنندگان مواد 33 سال است، در حاليكه ميانگين سني شروع مواد 22 سالگي است. درصد مصرف كنندگان تزريقي مواد 29 مي باشد و عجيب نيست كه 63% از افراد آلوده با HIV و AIDS در جمهوري اسلامي ايران سابقه مصرف مواد تزريقي داشته اند.

گرچه برنامه هاي درماني تصويب شده جاري شامل رژيم هاي جايگزين نمي شوند، اما استراتژي هاي كاهش آسيب به زودي در برخي زندان ها آغاز مي‌شوند. با توجه به پيشگيري اوليه، هم اكنون برنامه هاي متعددي در سطح جامعه در حال اجرا هستند كه غالب آنها شامل مشاركت مدارس هستند. همچنين، رسانه ها بطور گسترده اي عليه مصرف مواد مي جنگند و يك طرح اوليه براي ارزيابي امكان ادغام يك برنامه پيشگيري از اختلالات سوء مصرف در سيستم PHC در دست اجرا است.